![]() |
Temmuz 2003 |
![]() |
Hasta Halkarı Hareketi Grup Üyeleri:
Mehmet İnan inanmehmet@hotmail.com
Cemal Mert mertcemal@superonline.com
İsmet Ezel iezel@cc.emu.edu.tr
Ercan Saymen saymencyp@hotmail.com
Taner Arcan tanerarcan@hotmail.com
Petek Yahyaoğlu
AMAÇ VE HEDEFLER:
Elinizdeki bu kitapçığın amacı halkımızı Hasta Hakları konusunda çağdaş ilke ve kurallar ışığında aydınlatmak ve bilinçlendirmektir. Bu doğrultuda sağlık hizmetlerinden faydalanan tüm vatandaşlara, devlete ve sağlık alanında hizmet veren tüm kesimlere ülkemizdeki mevcut sağlık koşul ve uygulamaları iyileştirilerek çağdaş normlara yükseltilebilmesi için görevler düşmektedir. Hasta Hakları gibi ülkemizde eksikliği yoğun bir biçimde hissedilen bir konuda ilgili tüm kesimlerin konu üzerindeki hassasiyetlerini artırmak toplumumuzun yaygın bir ihtiyacına cevap verecektir. Elinizdeki bu kitapçık sayesinde siz halkımızın hak ettiği çağdaş dünya normlarına ulaşmada ve bu konudaki toplumsal bilinçlenme sürecinde hatırı sayılır bir adım olduğuna inanıyor ve sizi haklarınızı talep etmeye çağırıyoruz.
ÖNEMLİ TANIMLAR:
Hasta: Herhangi bir hastalıktan muzdarip veya sağlık hizmetlerini kullanan herhangi bir kişi.
Hasta Hakkı: Sağlık hizmetlerinden yararlanma gereksinimi olan fertlerin sırf in san olmaları nedeniyle sahip bulundukları, Anayasalar, Uluslararası Antlaşmalar, yasalar ve diğer mevzuat ile teminat altına alınmış haklarıdır.
Tıbbi Müdahale: Koruyucu, teşhis ve tedavi ile ilgili her türlü doktor hizmeti.
Ayrımcılık: Cins, din milliyet, renk, dünya görüşü, siyasi ve dini inanç, yaş, sosyoekonomik durum temelinde eşit muamele ilkesinin çiğnenmesi.
HASTA HAKLARININ TARİHSEL GELİŞİMİ:
Hasta hakları özellikle son 20 yıl içinde sağlık hizmetleri tartışmalarının ağırlıklı konularından biri olarak ele alınmaya başlandı. Bu amaçla bütün dünyada başta hekim birlikleri olmak üzere bazı sağlık koruma kuruluşları çeşitli programlar yürütmeye başladılar ve düzenli bir biçimde bir araya gelerek, etikle düzenlenen hasta-hekim ilişkisini, hukuksal alanda yapılandırılabilecek bir hasta hakları çerçevesi içine yerleştirmeye çalıştılar. Bu çalışmaların hedefi, hasta haklarının çağdaş tüzüklerle evrensel olarak düzenlenmesiydi. Esas olarak insan haklarının sağlık hizmetlerine uygulanması anlamına gelen hasta hakları, kendi özel kategorisi içinde yasa tarafından güvence altına alınacak ve keyfi uygulamalara son verilecektir.
Bilinen ilk Hasta Hakları Bildirgesi 1972 yılında yayınlanan “Amerikan Hastane Birliğinin Hasta Hakları Bildirisi” dir. Bunu müteakiben Dünya Tabipler Birliği 1981 yılında hasta hakları kapsamını hastalar lehine geliştiren Lizbon Hasta Hakları Bildirgesi’ni yayınlamıştır. Hasta hakları konusunda bir diğer önemli gelişme ise 1994 yılının Mart ayında Amsterdam’da Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından yayınlanmış olan Avrupa’da Hasta Haklarının Geliştirilmesi Bildirgesi’dir. Bu bildirgeye göre hasta hakları 6 ana başlık altında incelenmiştir. Bu gelişmelerin ardından Dünya Tabipler Birliği, ” Hasta Hakları ” adı altında dile getirilen sıkıntıları çözümlemek adına Eylül 1995′te Bali’de yaptıkları toplantının bir sonucu olarak Bali Bildirgesi’ni yayınlamıştır. Bu bildirge içerik olarak Lizbon Hasta Hakları Bildirgesi’nin geliştirilmiş bir şeklidir. Genel olarak bakıldığında Amsterdam Bildirgesi’nin hastaya daha geniş haklar tanıyan, sağlık ekibinin yükümlülüklerini artıran bir metin olduğu görülür. Bali Bildirgesi’nde ise hasta haklarına yaklaşımın daha gerçekçi ve sınırlı olduğu söylenebilir.
TEMEL DEĞERLER:
• Yaşam hakkı en önemli insan hakkıdır.
• Her insan, varlık olarak saygı görme hakkına sahiptir.
• Her insan, ruh ve beden sağlığı ve güvenliği hakkına sahiptir.
• Her insan, özel yaşamına saygı gösterilmesi hakkına sahiptir.
• Her insan, ahlaki ve kültürel değerlerine, dini ve felsefi inançlarına saygı gösterilmesi hakkına sahiptir.
• Her insan, sağlığına uygun koruyucu önlemler, doktor yardımı ile koruma ve mümkün olan en üst düzeyde sağlıklı olma hakkına sahiptir.
• Kamu çıkarları, bilim çıkarları ve kişisel menfaatler hasta haklarının çiğnenmesini haklı kılmaz.
HASTA HAKLARI:
1) TIBBİ BAKIM VE TEDAVİ HAKKI:
• Her insan, hiçbir ayrımcılığa maruz kalmaksızın uygun tıbbi bakım ve tedavi görme hakkına sahiptir.
• Her hasta herhangi bir dış müdahale olmaksızın özgürce tıbbi ve ahlaki ilkeler ışığında kararlar veren bir hekim tarafından bakılma hakkına sahiptir.
• Hasta her zaman kendi yararına en uygun şekilde genel kabul gören tıbbi ilkelere göre tedavi edilmelidir.
• Tedavi bakımından hizmet sınırlılığı olan durumlarda potansiyel hastalar arasında bir seçim yapılması gerekiyorsa, bu seçim bütün hastaların hakları dikkate alınarak eşitlik temelinde ve tıbbi ölçülere uygun olarak yapılmalıdır.
• Hastanın, teşhis, tedavi ve bakımına katılan özel veya devlete ait tüm kişiler ve kurumlar arasında koordinasyonu da içeren kesintisiz bakım hakkı vardır. Bu bağlamda hekim ileri tedavi endikasyonu olan durumlarda hastaya yeterli destek ve tedavi için seçenekler sunmadan uygulamakla olduğu tedaviyi sonlandıramaz.
• Alternatif tedavi ve bakımın seçimi konusunda da kararlar öncelikle hastanın çıkarları esas alınarak alınır. Maliyet ikinci planda olmalıdır.
2) SEÇIM YAPMA HAKKI:
• Hasta, özel veya devlet sektöründe çalışmasından bağımsız olarak hekimini ve hastahanesini veya sağlık hizmeti veren kurumlan özgürce seçme ve değiştirme hakkına sahiptir.
• Hasta herhangi bir aşamada diğer bir hekimin görüşünü alma hakkına sahiptir.
3) BİLGİLENDİRME HAKKI:
• Her kişi, hasta hakları konusunda bilgilendirilme hakkına sahiptir.
• Hasta kendisi ile ilgili tıbbi gerçekler dahil olmak üzere sağlık durumu konusunda tam olarak bilgilendirilme ve tıbbi kayıtlarına ulaşma hakkına sahiptir. (Bununla birlikte hastanın kayıtlarında bulunan ve üçüncü bir kişiyi ilgilendiren bilgiler bu kişinin onayı olmaksızın hastaya verilmemelidir).
• Ciddi psikolojik problemler gibi istisnai durumlarda, eğer hastaya verilecek bilginin onun yaşamı veya sağlığı üzerinde yıkıcı zararları olacağına inanılıyorsa hasta bilgilendirilmeyebilir.
• Bilgilendirme hastanın kültür düzeyine uygun olarak ve hastanın anlayabileceği şekilde yapılmalıdır.
• Hastalar bir başka kişinin yaşamının korunması için gerekli olmadığı sürece ve kesin olarak belirttikleri takdirde bilgilendirilmeme hakkına sahiptir.
• Hastalar kendi yerine kimin bilgilendirileceğini seçme hakkına sahiptir.
4) ONAY HAKKI:
• Her tıbbi müdahalenin ön koşulu, hastanın anlayabileceği bütünsel bilgilendirmeden sonra, bu konuda onay vermesi olmalıdır. Hekim hastayı verdiği kararların sonuçları hakkında bilgilendirmekle yükümlüdür.
• Hasta iradesini beyan edecek durumda değilse ve acil tıbbi müdahale zorunlu ise, kendinde olduğu koşullarda böyle bir müdahaleyi reddedeceği durumlar haricinde, hastanın onayını verdiği kabul edilir.
• Bilinci kapalı veya iradesini ifade edebilme durumunda olmayan vakalarda hastanın bilgilendirilmiş onayı en uygun zamanda yasal temsilcisinden alınmalıdır.
• Yasa uyarınca atanan kişi onay vermek istemiyorsa ve doktor veya tedaviyi yapan başka bir şahıs, tıbbi müdahalenin hastanın yararına olduğu görüşündeyse, konunun karar için mahkemeye veya yasanın öngördüğü başka bir organa götürülmesi gerekir.
• Bir intihar girişimi söz konusu ise hekimler her zaman bilinci kapalı bir hastanın yaşamını kurtarmaya çalışmalıdır.
• Hastalar klinik çalışmalara veya tıp eğitimine katılmayı reddetme hakkına sahiptir.
• Kişi kaza veya hastalık nedeniyle yaşamını yitirmişse ve organ nakli onayı varsa, zaman kaybetmemek için adli soruşturma beklenmeden nakil için gerekli işlemler başlatılabilir.
5) ÖZEL YAŞAMA VE GİZLİLİĞE SAYGI HAKKI:
a) Hastanın sağlık durumu, tıbbi durumu, tanısı, teşhisi, tedavisi ve kişiye özel tüm bilgiler ölümden sonra bile gizli olarak korunmalıdır. İstisna olarak hastanın yakınlarının kendileri ile ilgili sağlık risklerini öğrenmeleri açısından bu bilgilere ulaşabilme hakkı olabilir.
b) Gizli bilgiler sadece hastanın açık izni veya mahkemenin kesin isteği üzerine açıklanabilir. Hastanın açık olarak izin vermediği durumlarda bu bilgiler sadece bildirilmesi gereken sağlık personeline verilebilir.
c) Hastanın kimliğini ortaya koyabilecek tüm bilgiler ve veriler koruma altına alınmalıdır. Bilgi ve verilerin arşivlenmesi hastanın kimliğini ortaya çıkarmayacak şekilde yapılmalıdır.
d) Hastanın kendi tıbbi dosyasına, teknik arşive ve kendi teşhis, tedavi ve bakımı ile ilgili olan her dosya ve arşive ulaşma ve kopyasını alma hakkı vardır. Üçüncü bir şahsa ait bilgiler, hastanın bilgiye ulaşma hakkının dışındadır.
e) Hasta, kendisi ile ilgili olan ve hata, eksiklik, belirsizlik içeren, eskimiş veya kendi teşhis, tedavi ve bakımı ile ilgisi olmayan kişisel ve tıbbi verilerin düzeltilmesi, tamamlanması ve açıklığa kavuşturulması hakkına sahiptir.
f) Kendinin onay vermesi ve bunun teşhis, tedavi ve bakımı için gerekli olduğuna karar vermesi durumu haricinde, hastanın kişisel ve ailevi yaşamına müdahale edilemez.
g) Doktorun müdahalesi, hastanın kişisel yaşamına gerekli saygı gösterilerek ve kural olarak sadece müdahale için gerekli kişilerin huzurunda yapılır.
h) Sağlık kurumuna sevk edilen hastanın, özel yaşamını güvence altına alacak kolaylıkları isteme hakkı vardır.
6) ONURLU MUAMELE HAKKI:
• Tüm tıbbi bakım ve eğitim sürecinde hastanın onuruna ve özel yaşamına, onun kültür ve değerleri göz önüne alınarak saygı gösterilmelidir.
• Hastalar son bilgilerin ışığında acılarının dindirilmesi hakkına sahiptir.
• Hastalar yaşamlarının son döneminde insanca bakılıp onurlu bir şekilde ölme hakkına sahiptir.
7) SAĞLIK EĞİTİMİ HAKKI:
Her insanın kendi sağlık durumu ve mevcut sağlık hizmetleri hakkında seçim yapmasını kolaylaştıracak sağlık eğitimi alma hakkı vardır. Verilecek eğitim sağlıklı yaşam tarzı ve hastalıklardan korunma ve erken tanı ile ilgili yöntemleri içermelidir. Herkesin kendi sağlık durumundan kendisinin sorumlu olduğu vurgulanmalıdır. Hekimlerin aktif olarak eğitim çalışmalarına katılma yükümlülüğü vardır.
8) DİNİ DESTEK HAKKI:
Hastalar kendi dinlerine uygun bir dini temsilcinin ruhi ve moral tesellisini kabul veya reddetme hakkına sahiptir.
TIBBİ HATALARIN ÖNLENMESİ İÇİN HASTALARA TAVSİYELER:
* Bakım ve tedavi ekibinin aktif bir elemanı olun.
Size yapılacak olan her müdahaleyi iyice sorun ve onay verin. Bilgilendirilmiş olan tedavi kalitenizi artıracaktır.
* Doktorunuzun kullandığınız bütün ilaçları bilmesini sağlayın.
Yeni bir doktora gittiğiniz zaman kullandığınız bütün ilaçları yanınızda götürün, çünkü çoğu zaman isimleri hatırlamayabilirsiniz. Sürekli gittiğiniz doktorun ise kullandığınız ilaçları kayıt altına aldığından emin olun.
* Doktorunuzun size alerji ve yan etkisi olmuş olan ilaçları bilmesini sağlayın.
• Siz reçetede yazılan ilacın ismini okuyabildiğinizden emin olun. Siz okuyamazsanız eczacı da okuyamayabilir.
• Eczaneden reçetede yazılan ilaçları alırken eczacının verdikleri ile doktorun yazdığının aynı olup olmadığını sorun.
• ilaçların nasıl kullanılacağından emin olun. İlaçların muhtemel yan etkilerini sorun.
• Sıvı ilaçların kullanım miktarı konusunda emin olun ( bir ölçek : çay kaşığı, kaptaki çizgi???)
• İlacınız hakkında anlayabileceğiniz dilden açıklama isteyin:
• İlaç ne için verilmiştir?
• Yan etkileri nelerdir?
• Nasıl kullanılmalıdır?
• Başka ilaçlarla birlikte kullanmakta sakınca var mıdır?
• Kullanırken yemek öncesi veya sonrası mı alınmalıdır?
* Eğer hastahanede iseniz:
• Size cerrahi bir müdahale yapılacaksa deneyimli yerleri tercih edin.
• Size müdahalede bulunacak kişinin ellerini yıkayıp yıkamadığından emin olun (bu hastahane enfeksiyonlarının yayılmasının önlenmesi açısından önemlidir.)
• Taburcu olurken evdeki tedavi planı ve ne zaman kontrole gideceğinizi iyice öğrenin.
• Size cerrahi bir müdahale yapılacaksa doktorunuzun ne yapacağından emin olun.
• Hastalığınız veya tedavi ile ilgili eğer bir sorun uz varsa mutlaka sorun.
• Sağlığınızdan sorumlu herkesin sizin hastalığınız hakkında tüm bilgileri bilmesini sağlayın.
• Doktora giderken güvendiğiniz bir yakınınızın yanınızda olmasını sağlayın.
• Daha fazlasının daha iyi olmadığını bilin, gereksiz testler istemeyin.
• Size bir test yapılmışsa mutlaka sonucunu öğrenin.
• Durumunuz ve tedaviniz konusunda bilgi edinin. Tedavinizin yeni veriler ışığında yapılıp yapılmadığını tartışın.
Yararlanılan Kaynaklar:
1- Demirhan Erdemir, Ayşegül & Şaylıgil Elçioğlu, Ömür; Tıp Etiği ışığında Hasta ve Hekim Hakları; Türkiye Klinikleri (Ankara: 2000).
2- Hasta Hakları Bildirgesi; Evrensel Hasta Hakları Derneği ( 2001 ) .
3- Hasta Hakları Bildirgesi; KIDDA (Hasta Hakları için Mücadele Hareketi); (Lefkoşa: 1999 ) .
4· Hasta Hakları ve Sorumlulukları; Türk Standartları Enstitüsü ; (Ankara: 1997).
5- 1. Dünya Tabipler Birliği Hasta Hakları Bildirgesi; ( Lizbon: 1981 ).
6- Avrupa’da Hasta Haklarının Geliştirilmesi Bildirgesi : ( Amsterdam: 1994 ).
7- Dünya Tabipler Birliğinin Bal i Bildirisi ; (Bali: 1995).
Leave a Comment